دیالیز چیست؟
کلیه‌ها دو اندام لوبیایی شکل هستند که درست در زیر قفس دنده‌ای در هر دو طرف ستون فقرات در قسمت پشتی شکم قرار دارند که مواد زائد و مایعات اضافی را از بدن پاک می‌کنند، فشار خون را تراز می‌کنند و استخوان‌های را قوی نگه می‌دارند. همچنین کلیه‌ها اطمینان حاصل می‌کنند که مقدارمواد معدنی مناسب مانند پتاسیم و سدیم (نمک) در خون وجود دارد. سرانجام کلیه‌ها هورمونی را ایجاد می‌کنند که باعث می‌شود بدن سلول‌های قرمز خون را ایجاد کند. اما دیالیز چیست؟ دیالیز درمانی است که اگر کلیه وظایف خود را به درستی انجام ندهد فرایندی به نام دیالیز عملکرد کلیه را به عهده می‌گیرد.
انواع دیالیز
دو نوع دیالیز وجود دارد:
- همودیالیز | همودیالیز چگونه کار می‌کند؟ خون از طریق یک فیلتر در خارج از بدن قرار داده می‌شود، تمیز می‌شود و سپس به بدن برمی‌گردد. همودیالیز یا در یک مرکز دیالیز و یا در خانه انجام می‌شود. اگر همودیالیز در یک مرکز انجام شود، جلسات بین 3 تا 5 ساعت طول میکشد و احتمالاً سه بار در هفته به آن نیاز خواهید داشت. اگر در خانه همودیالیز دارید، به درمان‌های 6 یا 7 روزه و هر بار 2 تا 3 ساعت احتیاج دارید. بعضی از افراد در طول درمان تلویزیون تماشا می کنند یا مطالعه می‌کنند. همچنین ممکن است در خانه شب به هنگام خواب همودیالیز را انجام دهید. ابتدا برای دسترسی مستقیم به جریان خون خود نیاز به جراحی جزئی دارید که جراحی جزئی را می‌توان به چند روش انجام داد:
- فیستول (فیستول شریانی یا فیستول A-V): شریان و ورید در زیر پوست بازو به هم متصل شده‌اند. بیشتر اوقات فیستول در دستی انجام می شود که با آن نمی‌نویسید. برای انجام فیستول شریانی به کمک سونوگرافی داپلر، رگ‌های اصلی و وریدی مورد بررسی قرار می‌گیرد سپس مناسب‌ترین رگی که بتواند جریان خون را به آسانی از خود عبور دهد انتخاب می‌شود تا با ایجاد فشار مضاعف خون را به سایر بخش‌ها برساند. فیستول A-V قبل از استفاده برای همودیالیز، به مدت 6 هفته یا بیشتر نیاز به التیام، رشد و قوی شدن دارد. سپس می‌توان سال‌ها از آن برای انجام دیالیز به روش همودیالیز استفاده کرد.
- پیوند (پیوند شریانی یا پیوند A-V): به پیوند شریانی، گرافت شریانی – وریدی نیز گفته می‌شود که از لوله پلاستیکی به عنوان رگ مصنوعی برای اتصال شریان و سیاهرگ زیر پوست استفاده می‌شود. محل پیوند شریانی عموما در ساعد، بالای ران یا بالای بازو است. پیوند شریانی در عرض 2 هفته بهبود می‌یابد، بنابراین پس از آن می‌توانید همودیالیز را سریع‌تر شروع کنید. متاسفانه گرافت شریانی به اندازه یک فیستول دوام نخواهد آورد بنابراین بعد از چند سال احتمالاً به پیوند دیگری نیاز خواهید داشت. خطر عفونت در پیوند بیشتر است و باید بیشتر اوقات به پزشک مراجعه کنید تا از سالم ماندن و عملکرد پیوند اطمینان حاصل کند.
- کاتتر (کاتتر وریدی مرکزی یا کاتتر سیاهرگ مرکزی): اگر نیاز دارید هرچه زودتر همودیالیز را شروع کنید کاتتر روش مناسبی است که البته باید پزشک آن را صلاح بداند. در این روش یک لوله انعطاف پذیر به نام کاتتر در درون رگ گردن، زیر استخوان یقه یا در کنار کشاله ران قرار می‌گیرد.
- دیالیز صفاقی (PD): در روش دیالیز صفاقی خون در داخل بدن تمیز می‌شود. مایعی خاص به داخل شکم وارد می‌شود تا مواد زائد خون را که از عروق کوچک در حفره شکم عبور می‌کند، جذب کند؛ سپس مایع تخلیه می‌شود. این نوع دیالیز به طور معمول در خانه انجام می‌شود و باید کیسه‌ای را که حاوی مواد اضافی در خون است را دور بیندازید و دفعه بعد از کیسه جدید استفاده کنید.
همودیالیز چگونه انجام می‌شود؟
در حین همودیالیز، روی صندلی می‌نشینید یا دراز می‌کشید. طی یک حرکت دو سوزن را در بازو در جایی که فیستول یا پیوند قرار دارد، قرار داده می‌شود. پمپ موجود در دستگاه همودیالیز خون شما را به آرامی بیرون میکشد و سپس آن را از طریق دستگاه دیگری به نام دیالیزر به داخل می‌فرستد که همانند کلیه عمل می‌کند و نمک، مواد زائد و مایعات اضافی را فیلتر می‌کند. خون پاک شده از طریق سوزن دوم در بازو به بدن بازگردانده می‌شود. یا اگر کاتتری وجود داشته باشد، خون از یک پورت خارج می‌شود و سپس از طریق پورت دوم بازگردانده می‌شود.
دیالیز صفاقی چگونه انجام می‌شود؟
در روش دیالیز صفاقی (PD) چند هفته قبل از شروع درمان، یک کاتتر در نزدیکی ناف قرار می‌گیرد. پس از بهبود منطقه کاتتر گذاری شده به فرد آموزش داده می‌شود که چگونه PD را انجام دهد، زیرا خود فرد آن را انجام خواهد داد. برای انتقال محلول دیالیز از کیسه به داخل شکم از سوند استفاده خواهد شد. این محلول مخصوص حاوی آب همراه با نمک و سایر مواد افزودنی است که مواد زائد و مایعات اضافی را در داخل بدن خیس می‌کند و بعد از چند ساعت، آن را در یک کیسه جداگانه تخلیه خواهد کرد که این فرایند مبادله نامیده می‌شود.
درمان اگزما چیست؟ | آشنایی با انواع اگزما و درمان
انواع دیالیز صفاقی
دو نوع دیالیز صفاقی (PD ) وجود دارد:
دیالیز صفاقی مداوم سرپایی | Continuous ambulatory peritoneal dialysis
دیالیز صفاقی مداوم سرپایی (CAPD) در هر مکانی می‌تواند انجام شود. برای این کار کیسه حاوی محلول دیالیز صفاقی از طریق لوله‌های پلاستیکی به شکم وصل شده و سموم و مواد زائد بدن را خارج می‌کند که بین 4 تا 6 ساعت یک بار نیاز به تعویض است تا مجدد محلول جدید دیالیز کننده به شکم وارد شود.
دیالیز صفاقی مداوم سایکلر | Continuous cycling peritoneal dialysis
دیالیز صفاقی مداوم سایکلر (CCPD) که به آن دیالیز فاقی مداوم خودکار نیز گفته می‌شود دستگاه برقی کوچکی است که کاتتر آن توسط اتصالات لوله‌ای به دستگاه متصل می‌شود. دستگاه به طور خودکار زمان تعویض را مشخص کرده که محلول قدیم تخلیه شده و نیاز به محلول دیالیز جدید است.
دیالیز موقت چیست؟
دیالیز موقت برای مدت زمان محدود و برای عده‌ای خاص انجام می‌شود که شرایط زیر را داشته باشند:
- مصرف کردن مواد سمی
- مصرف کردن بیش از حد دارو
- آسیب رسیدن یا صدمه به کلیه
- مبتلا بودن به بیماری قلبی
- بیماری کلیوی ناگهانی یا حاد
دیالیز خشک چیست؟ | اولترافیلتراسیون
دومین مکانیسم انتقال مواد از غشا نیمه تراوا اولترافیلتراسیون یا انتقال همرفتی نامیده می‌شود. اولترافیلتراسیون (Ultra filtration) به حرکت مایع به واسطه اختلاف فشار مصنوعی از خلال غشا نیمه تراوا گفته می‌شود که فشار مثبت جهت افزایش فشار خون و فشار منفی برای کاهش فشار محلول دیالیز است که مجموع آن‌ها باعث خروج بیشتر مایع از خون می‌شود. به دومین مرحله دیالیز یعنی اولترافیلتراسیون، دیالیز خشک گفته می‌شود
راهکارهای کاهش خونریزی قاعدگی با قرص و داروی گیاهی
دیالیز اورژانسی چیست؟
گاه نیاز است بدون اینکه به علت نارسایی کلیه و حاد یا مزمن بودن آن توجه کرد، در صورت وجود علائم زیر دیالیز به طور اورژانسی انجام شود:
- هایپرولمی (افزایش حجم مایعات، اضافه بار مایعات)
- هایپرناترمی (مقدار بالاتر از حد طبیعی سدیم)
- هایپرکالمی (مقدار بالاتر از حد طبیعی پتاسیم)
- اسیدوز متابولیک (کاهش سطح بی کربنات مایع خارج سلولی و عدم توانایی از بین بردن اسید توسط کلیه‌ها)
- پریکاردیال افیوژن (جمع شدن مایع اضافی بین قلب و کیسه دور قلب)
دیالیز سالمندان
دیالیز سالمندان به دو روش انجام می‌شود:
- دیالیز خونی (همودیالیز)
- دیالیز صفاقی
عموما به دلیل اینکه کلاژن موجود در پوست سالمندان کمتر است بهبود جای زخم کندتر صورت می‌گیرد، بیشتر مستعد خشکی و خارش است و ممکن است گرفتگی عضلانی نیز ایجاد شود. سالمندان به دلیل سن بالایی که دارند روحیه حساس‌تر و لطیف‌تری دارند از این رو بیشتر مستعد افسردگی، سوء تغذیه و افزایش فشار خون هستند و شاید خستگی بیش از حد داشته باشند. در درجه اول نیاز است با مهربانی با آن‌ها برخورد کرد. ماساژ، فراهم کردن حمام آب گرم و تشویق به انجام فعالیت‌های سبک از بهترین راهکارها پس از دیالیز هستند.
دیالیز در منزل
مراجعه به مراکز درمانی، در صف ماندن، دیدن افراد بیمار، هزینه رفت و آمد، سرما و گرما از دلایلی هستند که افرادی که نیاز به دیالیز دارند خواهان انجام دیالیز در منزل باشند. گروه خدمات پرستاری آماده ارائه خدمات دیالیز در منزل هستند که با مراجعه به مراکز معتبر می‌توانید با صرف هزینه هماهنگ شده تقاضا کنید در خانه دیالیز انجام شود.
دیالیز چقدر طول میکشد؟
انجام دیالیز به روش آن و میزان آمادگی و همچنین همکاری بیمار با پرستار (پزشک) دارد که عموما با توجه به نوع آن بین 2 تا 5 ساعت طول میکشد.
پریود مردانه چیست ؟ | همه چیز درباره پریود مردانه
چه کسی به دیالیز نیاز دارد؟
اگر بیماری کلیه بسیار شدید شده و از نقطه‌ای عبور می‌کند که عملکرد کافی برای حفظ سلامت بدن وجود ندارد، نیاز به پیوند کلیه یا دیالیز دارید. به طور معمول وقتی علائم نقص در کارکرد کلیه نشان داده می‌شود یا آزمایشات میزان مواد زائد را در خون نشان می‌دهد، دیالیز شروع می‌شود. علائم نارسایی کلیه شامل موارد زیر است:
- حالت تهوع
- ضعف و خستگی
- تورم پاها یا مچ پا
- کم خونی
- گرفتگی عضلات
- کاهش وزن
- خارش مداوم
- کم اشتهایی
- مشکل در خواب
- تغییر در مقدار ادرار
- درد در ناحیه سینه (در صورت تجمع مایعات در اطراف قلب)
- تنگی نفس (در صورت تجمع مایعات در ریه‌ها)
- فشار خون بالا
معمولا نارسایی کلیه‌ها به علت کاهش پرفیوژن کلیه، صدمات بافت کلیه و مسدود شدن جریان ادرار ایجاد می‌شود. زمان شروع دیالیز بستگی به موارد زیر دارد:
- سن
- سطح انرژی
- سلامت کلی
- نتایج آزمایشگاه
- میزان تمایل فرد به تعهد به یک برنامه درمانی
اگرچه دیالیز می‌تواند باعث شود شما احساس بهتری داشته باشید و طولانی‌تر زندگی کنید، اما وقت زیادی را می‌گیرد. پزشک اطلاع می‌دهد که چه زمانی باید درمان به روش دیالیز را شروع کنید و همچنین توضیح خواهند داد که کدام نوع دیالیز ممکن است برای شما بهتر باشد.
وقتی دیالیز می‌شوم چه انتظاری می‌توانم داشته باشم؟ | انتظارات پس از دیالیز شدن
به هیچ عنوان بر اثر دیالیز نباید صدمه ببینید اگر هم در حین یا بعد از دیالیز درد دارید، فوراً به پزشک خود اطلاع دهید اگرچه ممکن است دیالیز همراه با عوارض جانبی باشد که عبارتند از:
- فشار خون پایین
- حالت تهوع
- استفراغ
- خشکی
- خارش پوست
- گرفتگی عضلات
- احساس خستگی زیاد
با دقت در خوردن و نوشیدن می‌توانید عوارض جانبی را کاهش دهید. پزشک می‌تواند مقدار مایعات، پروتئین و نمک مورد نیاز شما را توصیه کند. بیماران همودیالیزی در معرض خطر بیشتری برای عفونت هستند. برای سالم ماندن این نکات را رعایت کنید:
- روزانه محدوده دیالیز شونده را از نظر قرمزی، چرک و ورم بررسی کنید. در صورت مشاهده هرگونه مورد غیر معمول با پزشک خود تماس بگیرید.
- بانداژ پوشاننده کاتتر را تمیز و خشک نگه دارید.
- اطمینان حاصل کنید که هر کسی به درمان شما کمک می‌کند، دست خود را قبل و بعد با آب و صابون بشوید.
همه چیز درباره حملات پانیک | علائم + درمان
اگر بخواهم دیالیز را متوقف کنم چه می کنم؟
دیالیز باید کیفیت زندگی شما را حفظ یا بهبود بخشد اما می‌توانید هر زمان که بخواهید یا آن را انجام ندهید یا کلا دیالیز را متوقف کنید. در هر دو حالت، حتماً با پزشک خود در مورد سایر روش‌های درمانی موجود که می‌توانند به شما کمک کنند صحبت کنید. تغییر در رژیم غذایی یا شیوه زندگی ممکن است کیفیت زندگی شما را بهبود بخشد. اگر به خاطر دیالیز احساس افسردگی یا شرم می کنید و می‌خواهید آن را متوقف کنید ممکن است پزشک شما را ترغیب کند که ابتدا با یک مشاور صحبت کنید. به اشتراک گذاشتن احساسات، مصرف داروهای ضد افسردگی یا انجام هر دوی این موارد ممکن است به شما کمک کند تا تصمیم آگاهانه‌تری بگیرید. دیالیز برای همه افراد مناسب نیست، به ویژه برای افراد بسیار مسن و افرادی که شرایط پزشکی بسیار حاد دارند.
عوارض دیالیز
دیالیز کردن امری است که ممکن است بعضی از بیماران به خاطر محدودیت پیش آمده احساس خوبی نداشته باشند به همین دلیل بهتر است با پزشک یا پرستار خود مشورت کنید تا برنامه انعطاف پذیرتری را برای شما در نظر بگیرد. از عوارض‌های دیالیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عدم پذیرش شکل ظاهری بدن به خاطر وجود کاتتر: برای برخی از بیماران پذیرش کاتتر در شکم دشوار است زیرا نگران زیبایی خود و تاثیر آن بر روابط زناشویی هستند که با کمک پرستاران و پزشکان می‌توان طریقه کنار آمدن با کاتتر و نحوه پنهان کردن آن را آموخت.
- بزرگ شدن شکم: در دیالیز به ویژه در دیالیز صفاقی اندازه دور شکم افزایش می‌یابد که با ورزش کردن و متناسب نگه داشتن وزن می‌توان شکم را کوچک کرد. نفخ یا باد کردن شکم و یا کمر درد نیز عموما امری طبیعی است.
- افزایش یا کاهش مایعات بدن: برای تنظیم تعادل میزان مایعات بدن نیاز به تنظیم مصرف مایعات است. کاهش یا افزایش مایعات در بدن می‌تواند باعث افزایش ناگهانی وزن، ورم زانوها و قوزک پا، تنگی نفس، کاهش فشار خون، خشک و چروکیده شدن بدن، تشنگی، کاهش وزن ناگهانی و سرگیجه شود.
