بیماری سلیاک چیست؟
وقتی فرد مبتلا به بیماری سلیاک ماده غذایی حاوی گلوتن را مصرف می‌کند بدن او بیش از حد به آن واکنش نشان داده و پرزهایی که در امتداد دیواره روده کوچک وجود دارد آسیب می‌بیند. وقتی پرزها آسیب ببیند روده کوچک نمی‌تواند به درستی مواد مغذی را از مواد غذایی جذب کند که منجر به سو تغذیه و همچنین از دست دادن تراکم استخوان، سقط جنین، ناباروری، بیماری‌های عصبی یا سرطان‌های خاص می‌شود. گلوتن در مواد غذایی همچون گندم، جو، گیاه چاودار و ... وجود دارد. اگر بیماری سلیاک بعد از حداقل یک سال رعایت رژیم غذایی فاقد گلوتن بهتر نشود، بیماری سلیاک مقاوم یا غیرمجاز نامیده می‌شود. بیشتر افراد نمی‌دانند که به بیماری سلیاک مبتلا هستند و تنها شاید 20% آن‌ها از بیماری خود مطلع شوند. آسیب به روده کند بوده و علائم آن چندان متنوع است که تشخیص آن ممکن است سال‌ها به طول انجامد.
علائم بیماری سلیاک در بزرگسالان
افراد مبتلا به بیماری سلیاک علائم مختلفی را از خود نشان می‌دهند و ممکن است هنگامی که به طور تصادفی ماده غذایی حاوی گلوتن مصرف می‌کنید یک یا چند مورد از علائم زیر بروز یابد:
- درد شکم
- کم خونی
- نفخ یا احساس سیری
- درد استخوان یا مفصل
- یبوست
- اسهال
- گاز
- سوزش سردل
- بثورات پوستی خارش دار یا تاول زده در ناحیه باسن، آرنج، زانو و پوست سر (درماتیت هرپتیفورمیس)
- سر درد یا خستگی
- زخم‌های دهان
- حالت تهوع
- آسیب به سیستم عصبی از جمله بی حسی یا گز گز دست یا پا، مشکلات تعادل و ...
- استئاتوره یا مدفوع چرب
- کاهش وزن
از آنجایی که بیماری سلیاک می‌تواند علائم مختلفی داشته باشد از فردی به فرد دیگر متفاوت است حتی ممکن است فرد مبتلا هیچ علائمی نداشته باشد. از شایع‌ترین علائم در بزرگسالان مبتلا به بیماری سلیاک به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
- مشکلات معده
- نفخ
- اسهال
علائم غیر گوارشی بیماری سلیاک در بزرگسالان
هنگامی که به بیماری سلیاک مبتلا هستید روده کوچک نمی‌تواند مواد مغذی را به خوبی از مواد غذایی خورده شده جذب کند به همین دلیل به جز هدف قرار دادن سلامت دستگاه گوارشی مشکلات سلامتی دیگر هم رخ می‌دهد که علائم عبارتند از:
- احساس خستگی، بی حالی و درد
- تشنج
- مشکلات بینایی
- خارش و ایجاد تاول در پوست
- کمبود آهن
- پوکی استخوان، استئومالاسی (نرمی استخوان)
- زخم شانکر
- اختلالات کبدی مانند کبد چرب
- سردرد یا میگرن
- پریود نشدن
- کاهش عملکرد طحال (Hyposplenism)
- نوروپاتی محیطی
- اختلالات شناختی
علائم بیماری سلیاک بر روی چشم
عملکرد چشم متکی بر کلسیم، ویتامین آ و D است. از آنجایی که سلیاک جذب مواد غذایی مغذی را بر بدن سخت می‌کند می‌تواند منجر به موارد زیر شود:
- تاری دید
- آب مروارید
- خشکی چشم
- کاهش بینایی
- رتینوپاتی یا ضایعات شبکیه
- مخچه سودوتومور یا فشار در سر
علائم بیماری سلیاک در کودکان و نوجوانان | بیماری سلیاک در کودکان
اصولا کودکان و نوجوانان مبتلا به بیماری سلیاک مشکلات گوارشی دارند. علائم شایع بیماری سلیاک عبارتند از:
- نفخ
- مدفوع کم رنگ با بوی بد
- آسیب مینای دندان
- کوتاهی قد
- کم خونی
- مشکلات رشد
- کاهش وزن
- اسهال مزمن که می‌تواند خونی باشد
- استفراغ
- خستگی
- تحریک پذیری
- رشد غیر طبیعی
- علائم عصبی شامل اختلالات یادگیری، ADHD، سردرد، عدم هماهنگی عضلانی و تشنج
اختلال نقص توجه و بیش فعالی در بزرگسالان (ADHD) | نشانه ها + درمان
تشخیص بیماری سلیاک | بهترین روش تشخیص سلیاک
از آنجایی که بیماری سلیاک در خانواده اتفاق می‌افتد در صورتی که پدر، مادر، خواهر، برادر یا فرزند مبتلا به بیماری سلیاک دارید احتمال بروز آن در شما نیز بیشتر خواهد بود. همچنین داشتن بیماری‌های زیر نیز شانس ابتلا به بیماری سلیاک را افزایش می‌دهند که باید در صورت دارا بودن شرایط زیر از پزشک خواست که از نظر سلیاک شما را مورد بررسی قرار دهد:
- دیابت نوع 1
- بیماری خود ایمنی کبد
- بیماری تیروئید
- سندروم دان
- سندرم ترنر یا سندرم ویلیامز
برای اینکه بفهمید به بیماری سلیاک مبتلا هستید باید چند آزمایش انجام دهید و برای دقیق بودن برخی از این آزمایشات باید مقداری گلوتن در رژیم غذایی خود داشته باشید. اگر رژیم بدون گلوتن دارید ممکن است قبل از انجام این آزمایشات پزشک شما را در برنامه چالش گلوتن قرار دهد که به مدت 8 هفته هر روز حداقل دو وعده گلوتن (چهار برش نان بر پایه گندم) خواهید خورد. روش‌های تشخیص بیماری سلیاک عبارتند از:
- آزمایش خون: در آزمایش خون آنتی بادی‌های موجود در خون مورد بررسی قرار می‌گیرد. اگر آنتی بادی در خون موجود نباشد یا نتیجه آزمایش خون یا بیوپسی روده کوچک مقدور نباشد آزمایش ژنی (HLA) به کار می‌رود.
- آندوسکوپی: در روش آندوسکوپی لوله‌ای نازک و باریک از طریق دهان و مری به دشتگاه گوارش وارد شده و پرزهای واقع در روده کوچک بررسی می‌شود و ممکن است از روده کوچک نمونه برداری نیز انجام گیرد.
- نمونه برداری از پوست یا بیوپسی پوست: ممکن است نیاز باشد از قسمت آسیب دیده پوست نمونه برداری شود تا زیر میکروسکوپ از نظر بیماری سلیاک مورد بررسی قرار گیرد.
- اسکن دگزا (DEXA): برای سنجش میزان تراکم استخوان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دیابت بی مزه چیست ؟ | علل + نشانه + مراقبت
اگر بیماری سلیاک درمان نشود چه اتفاقی می افتد؟ | عوارض بیماری سلیاک
- عدم تحمل لاکتوز: لاکتوز قندی است که به طور طبیعی در شیر یافت می‌شود و روده کوچک وظیفه هضم لاکتوز را به عهده دارد. اگر روده کوچک به بیماری سلیاک مبتلا شود ممکن است دچار عدم تحمل لاکتوز شوید.
- کمبود ویتامین و مواد معدنی: وقتی روده کوچک آسیب می‌بیند قادر به جذب ویتامین‌های زیر از مواد غذایی نمی‌باشد:
- آهن
- کلسیم
- فیبر
- روی
- منیزیم
- فولات (اسید فولیک یا ویتامین B9)
- ویتامین B2 یا ریبوفلاوین
- ویتامین B۳ یا نیاسین
- ویتامین B12
- ویتامین دی
- پوکی استخوان: از آنجایی که روده کوچک قادر به جذب مواد غذایی نمی‌باشد طبیعی است که استخوان‌ها دچار پوچی و خطر شکنندگی شوند.
- کمبود آهن: اگر آهن کافی در بدن نباشد خون اکسیژن کافی نخواهد داشت و به به راحتی فرد را دچار خستگی و تنگی نفس می‌کند.
- لنفوم: لنفوم سرطانی است که در سلول‌های بافت لنفاوی ایجاد می‌شود. لزوما همه افراد بیمار سلیاک به بیماری لنفوم دچار نخواهند شد بلکه در اواخر عمر احتمال بروز سرطان لنفاوی (لنفوم) بیشتر خواهد شد.
آیا سلیاک خطرناک است؟
با گذشت مدت زمان زیاد از بیماری سلیاک، پوشش روده آسیب دیده بدن شما ممکن است قادر به دریافت مواد مغذی کافی نباشد. همچنین ممکن است لاکتوز را تحمل نکنید و از محصولات لبنی نتوانید به راحتی استفاده کنید. اگر کلسیم و ویتامین D کافی از غذا دریافت نکنید، استخوان‌های شما ضعیف یا نرم می‌شوند. کودکان نیز از نظر رشد دچار عقب ماندگی می‌شوند. برای اینکه بیماری سلیاک دردسر ساز و کشنده نباشد نیاز است به طور مادام العمر از رژیم فاقد گلوتن استفاده کرد. از آنجایی که غذاهای حاوی گلوتن بسیار گسترده هستند مانند:
- نان
- ماکارونی
- گوشت و مرغ سوخاری شده با آرد
- انواع دسرها
- بیسکوئیت
- کیک
- پیتزا
شاید این برداشت وجود داشته باشد که نتوان از این غذاها استفاده کرد اما باید دانست که برخی از کارخانجات اقدام به تولید مواد غذایی فاقد گلوتن کرده‌اند که می‌تواند برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک مناسب باشد و یا باید از غذاهای جایگزین استفاده کرد.
خطر بیماری سلیاک در دوران بارداری
از آنجایی که بیماری سلیاک مانع از جذب مواد مغذی توسط روده کوچک می‌شود طبیعی است که کمبود ویتامین‌ها و مواد مقوی برای کودک نیز احساس خواهد شد. همچنین برخی از آنتی بادی‌ها ممکن است به جفت آسیب برساند. بهترین راه برای جلوگیری از بیماری سلیاک، انجام آزمایشات قبل از بارداری است، هر چند که سلیاک قابل پیش بینی نیست با این حال همیشه پیشگیری بهتر از درمان است. تحت نظر پزشک انواع ویتامین‌های مفید برای بدن را مصرف کنید و در رژیم غذایی خود از مواد غذایی زیر استفاده کنید:
- اسفناج
- سیب زمینی
- نخود فرنگی
- کلم بروکلی
- گوشت گاو
- گوشت بره
- لوبیا
- بادام زمینی
- مرکبات
- کلم بروکلی
- ماهی قزل آلا و ماهی ساردین
- شیر بدون لاکتوز
سلیاک در طب سنتی | سلیاک در طب اسلامی
در طب سنتی برای درمان بیماری سلیاک توصیه می‌شود از مواد غذایی زیر استفاده شود:
- روغن ماهی
- عصاره برگ زیتون
- بابونه
- چای دم اسبی
- آلوئه ورا
- پاپریکا
- زنجبیل
- هاضوم (ترکیبی از آویشن، سیاهدانه، زنیان و نمک طبیعی)
