شما هم مثل بسیاری از والدین در سراسر دنیا خواهان فرزندی شاد و سالم، کوشا و مسئولیت‌پذیر، بااخلاق و مودب، با‌اعتماد‌به‌نفس و جرات‌مند، مهربان و قدرشناس، با‌انگیزه و هدف‌مند هستید. و حالا خبر خوب این است که در این مسیر شما بسیار تاثیرگذارید. اگر به دنبال موثرترین روش تربیت فرزند هستید، این مقاله را از دست ندهید!
سبک فرزندپروری شما روی همه چیز فرزندتان اثرگذار است؛ شاید باورتان نشود ولی از وزنش گرفته تا احساسی که نسبت به خودش دارد، از طرز راه رفتن گرفته تا انتخاب همسر، از نحوه درس‌خواندن گرفته تا انتخاب شغل، بسیار به روش تربیتی شما بستگی دارد. طرز تعامل شما با کودک و نحوه تادیب شما بر سلامت جسم و روح او و لذا بر آخر و عاقبتش در تمام عمر اثرگذار است. پس بیایید خود را ارزیابی کنید تا متوجه شوید چگونه والدی هستید.
سبک های تربیت کودک و فرزندپروری
تحقیقات نشان داده که 4 نوع سبک والدگری وجود دارد:
1- سبک والدگری سخت‌گیر: در این شیوه، پذیرش فرزند کم، ولی کنترل زیاد است. به عبارت دیگر شما در مقابل فرزندتان محبت کم و محدودیت زیادی دارید.
2- سبک والدگری سهل‌‌گیر: در این شیوه، پذیرش فرزند زیاد، ولی کنترل روی او کم است. به عبارت دیگر شما در مقابل فرزندتان محبت زیاد و محدودیت کمی دارید.
3- سبک والدگری نادیده‌گیر: در این شیوه، هم پذیرش و هم کنترل کم است. به عبارت دیگر شما در مقابل فرزندتان محبت و محدودیت کمی دارید.
4- سبک والدگری مقتدر: در این شیوه، هم پذیرش و هم کنترل هر دو به اندازه است. به عبارت دیگر شما در مقابل فرزندتان محبت و محدودیت به اندازه دارید.
آیا با همین قدر اطلاعات تا به این جا شما می‌توانید حدس بزنید که چگونه مادر یا پدری هستید: سخت‌گیر؟ سهل‌‌گیر؟ نادیده‌گیر؟ یا مقتدر؟ شاید لازم است که ادامه مطلب را بخوانید تا بهتر بتوانید نوع والدگری خود را تشخیص دهید.
1. سبک والدگری سخت‌گیر
ببینید آیا این جملات برای شما آشنا هستند؟
- بچه باید ساکت باشد و خودش را داخل حرف بزرگترها نیندازد مگر اینکه از او سوالی شود!
- قانون، یعنی قانون من! بچه حق اظهار نظر ندارد!
- احساس کیلو چند! بچه ناراحت و ناراضی است که باشد!
اگر یکی از موارد بالا، شبیه حرف‌های شماست، پس به احتمال زیاد، یک والد سخت‌گیر یا مستبد هستید!
شما اعتقاد دارید بچه‌ها باید از قوانین‌تان پیروی کنند و لاغیر. از آن دسته والدینی که وقتی فرزندتان برای یک قانون، دلیل می‌خواهد، در جواب فقط می‌گویید «چون من میگم» و حاضر به مذاکره نیستید و فقط می‌خواهید که از حرفتان اطاعت شود. شما به فرزندتان مجالی نمی‌دهید که برای موانع و چالش‌های پیش روی خود، به دنبال حل مساله باشد و این مهارت مهم را یاد بگیرد. در عوض فقط قانون می‌گذارید و بر اعمال آن پافشاری می‌کنید بدون این که کمترین احترامی برای نظر و احساس او قائل باشید.
اگر آن طور که شما می‌خواهید پیش نرود و او اشتباهی کند، به جای تادیب و راهنمایی، از تنبیه استفاده می‌کنید و به همین خاطر عوض اینکه به او یاد بدهید چطور انتخاب‌های بهتری داشته باشد، فقط در دل او احساس شرم، خشم، حقارت و ناتوانی می‌کارید.
شاید فرزندتان از شما و قوانین‌تان اطاعت کند، ولی این به بهایی سنگین تمام می‌شود. از آنجایی که حرف‌ها و نظراتش اکثرا خفه شده است، او عزت‌نفس خود را احتمالا از کف خواهد داد. از طرفی شاید خشن و پرخاش‌جو شود؛ چون همواره بر خشمی که نسبت به شما دارد متمرکز است و نمی‌تواند به این فکر کند که چطور می‌تواند دفعه بعد بهتر عمل کند. همچنین از شدت سختگیری شما، ممکن است به دروغگوی قهاری بدل شود تا مگر از تنبیه و مجازات شما در امان بماند.
حتما بخوانید: مهم ترین مشکلات نوجوانان + راه حل
2. سبک والدگری سهل‌‌گیر
ببینید چقدر شبیه جملات زیر هستید؟
- شما قانون می‌گذارید اما به ندرت آن را تا آخر اجرا می‌کنید!
- شما اغلب اوقات، پیامد قانون‌شکنی را به فرزند خود نمیچشانید!
- شما فکر می‌کنید فرزندتان بدون مداخله شما خودش بهترین درس‌ها را خواهد آموخت!
اگر این جملات برای شما آشنا هستند، پس احتمالا یک والد سهل‌‌گیر هستید. از آن دسته والدینی که زیادی باگذشت هستید و مدام می‌بخشید و ارفاق می‌کنید. شما فقط اگر یک مشکل خیلی جدی پیش بیاید، مداخله می‌کنید و در باقی موارد می‌گویید «بچه، بچه است دیگر.»
در اکثر مواقع، اگر هم برای یک قانون‌شکنی پیامد می‌گذارید، آن را جدی و محکم اعمال نمی‌کنید. اگر فرزندتان به زاری و التماس بیفتد، از جریمه و محرومیتی که از قبل قرار گذاشته بودید، کوتاه میآیید و به راحتی تسلیم داد‌و‌فریادها یا قول‌های تکراری او می‌شوید. گویی نقش دوست بودن با فرزند را بر نقش والد بودن ترجیح می‌دهید و دقیقا اشکال کار همین جاست!
فرزند شما برای رشد و بالیدن، نیاز به نقش والدی شما دارد نه دوستی. اینکه شما از فرزندتان بخواهید که بیاید و درباره مشکل پیش‌آمده حرف بزند خوب است ولی کافی نیست؛ تلاش شما باید این باشد که با روش‌های انضباطی مثبت خود، رفتارهای بد و انتخاب‌های ضعیف او را از کار بیندازید.
طبق تحقیقات، بچه‌هایی که والدین سهل‌‌گیر دارند، اکثرا با درس و مشق مشکل دارند. این بچه‌ها مشکلات رفتاری بیشتری از خود بروز می‌دهند، چرا که قانون و قانونگذار برایشان معنی ندارد. همچنین اغلب از عزت‌نفس پایینی برخوردارند و خیلی احساس شادی و خوشحالی نمی‌کنند. از طرفی ممکن است در معرض مشکلات سلامت مثل چاقی باشند، چون والدین سهل‌‌گیر، غذاهای ناسالم را محدود نمی‌کنند؛ حتی ممکن است بچه‌های این نوع والدین، دچار مشکلات دندان شوند چون والدین سهل‌‌گیر بر شکل‌گیری عادت‌های مثبت مانند مسواک‌زدن، جدیت درستی نشان نمی‌دهند.
حتما بخوانید: همه چیز درباره مشاوره قبل از ازدواج
3. سبک والدگری نادیده‌گیر
آیا این جملات برای شما آشنا هستند؟
- شما از اوضاع درس و مدرسه فرزندتان خبر ندارید و از او چیزی در این مورد نمی‌پرسید!
- شما اکثر اوقات نمی‌دانید که فرزندتان کجا می‌رود و با چه کسی می‌گردد!
- شما وقت چندانی با فرزندتان نمیگذرانید!
اگر این جملات، شما را توصیف می‌کند، پس احتمالا جزء والدین نایدهگیر یا غفلت‌کار هستید. از همان والدینی که خیلی درگیر نقش والدی نیستند و اکثر اوقات از احوال و اوضاع فرزند خود بیخبرند.
بچه‌های شما، توجه، محبت، راهنمایی و مراقبت‌گری چندانی از سمت شما دریافت نمی‌کنند. شاید اعتقاد دارید که بچه‌ها خودشان بزرگ می‌شوند و برای برآورده کردن نیازهای اساسی آن‌ها وقت و انرژی چندانی صرف نمی‌کنید. شاید این امر از قصد نباشد و شما عمدا این‌قدر بیاعتنا و بی‌توجه نباشید. شاید خودتان درگیر مشکلات روحی مثل افسردگی، سوگ، طلاق یا مثلا مشکلات اعتیاد باشید و به همین دلیل است که نمی‌توانید به طور مستمر پاسخگوی نیازهای جسمی و عاطفی فرزند خود باشید. یا شاید درباره رشد و پروش کودک و نوجوان از اطلاعات کافی برخوردار نیستید. یا شاید در برهه‌ای هستید که مشکلات دیگری همچون کار، بی‌پولی، بدهکاری، یا مشغله امور خانوار بر سرتان آوار شده و شما را از نقش والدی دور ساخته است. ولی به هر حال طبق تحقیقات، بچه‌هایی که والدین بی‌توجه وغفلت‌کار دارند، به احتمال بیشتری دچار مشکلات ناشی از کمبود عزت‌نفس می‌شوند و عملکرد تحصیلی خوبی ندارند؛ مشکلات رفتاری متعددی از خود بروز می‌دهند و احساس شادی و خوشبختی نمی‌کنند. در واقع آسیب‌زننده‌ترین سبک فرزندپروری همین سبک غفلت‌کار و بی‌توجه و بیاعتنا است. چرا که اکثر نیازهای فرزند بدون پاسخ می‌ماند؛ نه توجه و مراقبت به قدر کافی وجود دارد و نه کنترل و محدودیتگذاری کافی.
حتما بخوانید: موفقیت در کنکور در زمان کم
4. سبک والدگری مقتدر
ببینید آیا شبیه این جملات هستید؟
- خیلی سعی می‌کنید که یک رابطه مثبت با فرزندتان برقرار و آن را حفظ کنید!
- منطق و دلیل قانونهایتان را برای فرزند خود توضیح می‌دهید!
- قانون قرار می‌دهید و برای قانون‌شکنی پیامد می‌گذارید و کوتاه نمی‌آیید؛ اما مراقب احساسات فرزند خود نیز هستید!
اگر این جملات برای شما آشنا هستند، احتمالا یک والد مقتدر هستید. از آن دسته والدینی که قانون می‌گذارید و برای قانون‌شکنی، پیامد می‌دهید، ولی همزمان به نظرات فرزند خود نیز توجه می‌کنید. شما احساسات فرزند خود را می‌بینید و تصدیق می‌کنید، اما این را هم واضح نشان می‌دهید که نهایتا شما رئیس و مدیر خانه هستید و کنترل اوضاع در دستان شماست. مدیری که هم مهربان است و هم قاطع؛ هم محبت می‌کند و هم محدودیت می‌گذارد.
شما در نقش یک والد مقتدر، قبل از آن که رفتارهای مشکل‌آفرین فرزندتان، اوضاع را غیرقابل کنترل کند، برای جلوگیری از آن رفتارهای بد، زمان و انرژی می‌گذارید. در واقع با استفاده از راهکارهای انضباط مثبت، شما قبل از هر چیز، رفتارهای خوب فرزند را تقویت می‌کنید، مثلا تعریف و تمجید می‌کنید یا از سیستم پاداش (جدول ستاره و جدول امتیاز و جایزه) استفاده می‌کنید.
تحقیقات روانشناسی نشان می‌دهد بچه‌هایی که والدین مقتدر دارند، اکثر اوقات احساس شادی و موفقیت می‌کنند. آن‌ها در تصمیمگیری قوی‌تر هستند و در مواقع خطر و ریسک، از پس خودشان برمی‌آیند. به زبان ساده، آدم‌های باعرضه و پختهتری می‌شوند.
حتما بخوانید: سندروم سیندرلا چیست؟ (علائم، پیشگیری و درمان)
حالا کدام سبک والدگری برای فرزندانمان بهتر و کارآمدتر است؟
احتمالا با توجه به دسته‌بندی بالا، خودتان متوجه شدید که بهترین روش تربیتی کدام یک از این چهار دسته است!
بله سبک مقتدر (طبق پژوهش‌های حوزه فرزندپروری) بهترین و پرثمرترین روش تربیت فرزند است. در این روش، پذیرش و کنترل، یا به عبارت دیگر محبت و محدودیت، هر دو به اندازه کافی وجود دارد و والدین، رئیس و مدیر خانواده هستند. آن‌ها خانواده‌ای قانون‌مند، و همزمان روابطی گرم و مثبت دارند. این شیوه به کودکان امکان می‌دهد تا مسئولیت‌های متناسب با سن خود را برعهده بگیرند و به این ترتیب زمینه مساعدی برای رشد اعتماد‌به‌نفس در آن‌ها فراهم می‌شود. همچنین فنون مذاکره و رسیدن به یک راه‌حل را میآموزند و در آینده از پس مشکلات و اختلافات خود به خوبی برمی‌آیند.
در این سبک، والدین با فرزند خود صمیمی، مهربان و پذیرا هستند. حتی در مواقعی که فرزند اشتباه می‌کند، رفتار اشتباه وی را زیر سوال می‌برند نه خود کودک و شخصیت و هویت او را. همواره به فرزند خود احساس دوست‌داشتنی بودن، مهم بودن، و ارزشمند بودن می دهند. با فرزند خود روابط نزدیک عاطفی دارند. البته این موضوع به هیچ عنوان به معنای درددل کردن با کودک نیست؛ بلکه منظور صحبت کردن و تبادل دیدگاه و عواطف است. والدین مقتدر به اندازه کافی پذیرنده و حمایت‌گر هستند و به همین دلیل در حفاظت از فرزندان خود در نوجوانی در مقابل مساله اعتیاد، موفق‌تر از سایر والدین هستند. همین حمایت گرم والدین باعث می‌شود که فرزندان، بیشتر اجتماعی شده و منافع اجتماعی را به منافع شخصی ترجیح دهند. از طرف دیگر در روش مقتدرانه، پدر و مادر کنترل سالم و سازگارانه‌ای روی فرزند خود دارند. بدین معنی که با توجه به سن، هوش، توانمندی و شرایط فرزند خود، از او توقعات معقولی دارند، نه بیشتر و نه کمتر!
کنترل سازگارانه یعنی نه کنترل بیش از حد که فرزند نتواند ابراز وجود کند و عزت‌نفس خود را از دست بدهد، و نه کمتر از حد که کودک رها باشد و لجام گسیختگی را از کودکی بیاموزد.
پدر و مادران مقتدر، پیوسته انتظارات خود را برای فرزندانشان به صورت مستدل توضیح می‌دهند و همواره فرزندشان را برای پذیرش این کنترل تقویت می‌کنند. آن‌ها وقتی کودک را از چیزی منع می‌کنند یا از او انتظاری دارند، برایش دلیل می‌آورند. از همین روی است که والدین مقتدر، استقلال مناسب نیز به فرزند خود می‌دهند. یعنی از وی می‌خواهند که منطبق با آمادگی سنی و موقعیت خود تصمیم بگیرد. همواره فرزند خود را ترغیب می‌کنند که تفکر، احساسات، هیجانات و امیالش را آزادانه بیان کند. هنگام تصمیم‌گیری‌ها واختلاف‌نظرها تصمیم مشترک می‌گیرند و به طور کلی به فرزند خود احساس موثر بودن می‌دهند.
در نهایت والدین مقتدر، فرزندانی مثبت، خوشبین و با عزت‌نفس بالا همراه با پختگی اجتماعی و اخلاقی خوب، دارای روحیه همکاری مناسب در گروه، آزاداندیش، خویشتن‌دار، دارای عملکرد تحصیلی خوب و موفق در اجتماع خواهند داشت. به عبارتی پدران و مادران با سبک تربیت مقتدرانه، به طور کلی دارای فرزندانی با مهارتها و کفایتهای اجتماعی بالا خواهند بود. طبق تحقیقات، این فرزندان از رفتارهای پرخاش‌گرانه، خصومت و درگیری فیزیکی در امان هستند. هوش هیجانی بالا و مدیریت هیجانات و انعطاف‌پذیری مناسب در فرزندان، از دیگر اثرات این سبک از فرزندپروری است.
حتما بخوانید: سندرم دست بیقرار یا سندرم دست بیگانه چیست؟
چطور بهترین روش تربیت کودک را پیش بگیریم؟
شما می‌خواهید فرزندتان چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟ اگر مانند اکثر والدین باشید، دوست دارید فرزندتان دارای صفاتی این چنینی باشد: سالم و بااخلاق، خوشحال و با‌انرژی، کوشا و مسئولیت‌پذیر، مهربان و مودب، گرم و دوست‌داشتنی، قابل‌اعتماد و راستگو، با‌اعتماد‌به‌نفس و قاطع، جرات‌مند و شجاع و امثال آن.
حال بچه‌ها وقتی می‌توانند این صفات را در خود بپرورانند که والدینشان این دو کار را با هم انجام دهند:
1- محبتشان را نشان بدهند
2- محدودیت‌های ثابتی بگذرانند و از آن کوتاه نیایند.
اما برای اکثر والدین، بسیار سخت است که همزمان بتوانند هم مهربان و عاشق باشند و هم محدودیت‌های به‌جا و مناسب را اجرا کنند. بسیاری از والدین یا از این طرف می‌افتند یا از آن طرف. خوب حالا با توجه به لیستی که در هر دو سر این طیف نوشته شده، بگویید که وضعیت شما و فرزندتان به کدام سر این طیف نزدیک‌تر است؟
| راه فرزند | راه والد |
| خواسته‌های بچه همواره اولویت اول است. | مطالبات والد همواره اولویت اول است. |
| والد وا داده است. | والد زیادی کنترل‌گر است. |
| "نه" ای وجود ندارد. | مدام می گوید "نه". |
| چندان قانونی وجود ندارد. | یک عالم قانون و قاعده جود دارد. |
| انتظاری از بچه ندارند. | انتظارِ یک بچه کاملا بی‌نقص دارند. |
طبق تحقیقات دریافته‌ایم که فرزندان وقتی می‌توانند در مدرسه، خانه و نزد دوستان‌شان بهتر عمل کنند که والدین آن‌ها به وسط این طیف گرایش بیشتری داشته باشند، یعنی محبت و محدودیت را با هم و به طور همزمان اعمال کنند و در واقع از سبک تربیتی مقتدر تبعیت کنند.
پس در تربیت کودک به روش مقتدر یا همان سبک محبت به اضافه محدودیت:
- والدین قانون می‌گذارند و کوتاه نمیآیند!
- والدین به احساسات و نیازهای فرزند اهمیت می‌دهند!
- والدین به احساسات و نیازهای خودشان اهمیت می‌دهند!
- والدین به فرزندان عشق و احترام نشان می‌دهند!
و نتایج مثبت و پرثمری برای کودک و نوجوان خود رقم می‌زنند:
- کودک و نوجوان می‌فهمد که در برابر اعمال خودش مسئول است!
- کودک و نوجوان می‌فهمد که بدرفتاریاش، عواقبی به دنبال دارد!
- کودک و نوجوان می‌آموزد که به خودش و والدینش احترام بگذارد!
- کودک و نوجوان می‌خواهد والدینش را خوشنود کند، چون می‌داند که مورد توجه و اهمیت قرار می‌گیرد!
خلاصه کلام
شما هم مانند اکثر والدین، بهترین چیزها را برای فرزند خود می‌خواهید. شما می‌خواهید که او یک کودک شاد و شکوفا باشد، سال تحصیلی خود را از لحاظ درسی و اخلاقی با موفقیت طی کند، به دور از دردسرهای سیگار و مواد و الکل، دوره نوجوانی را پشت سر بگذارد؛ به مشکلات مربوط به مسائل جنسی گرفتار نشود؛ دردسرهای غیرقانونی درست نکند؛ و در یک کلام شما می‌خواهید که او بچه خوبی باشد و برای رسیدن به یک بزرگسالی سالم، موفق و شکوفا قدم بردارد.
و حالا خبر خوش این است:
«شما در این مسیر بالیدن فرزندتان بسیار تاثیرگذارید.»
حتما بخوانید: مهمترین مشکلات خانواده های امروزی و بهترین راه حل
